De doodstraf is een verboden vrucht DS 02/08/2016

door Rik Torfs

Wie? Rector KU Leuven.

Wat? Als wij Europeanen alleen staan in de verwerping van de doodstraf, dan is dat maar zo.

Tien jaar geleden was het niet waar geweest. Een advocaat, in casu meester Pol Vandemeulebroucke, die pleit voor de herinvoering van de doodstraf (DS 1 augustus). Voor terroristen. Voor wie de samenleving definitief kapot wil. Ik ben daar absoluut tegen. Ook nu. Vooral nu. Want het is gemakkelijk om tegen de doodstraf voor terroristen te zijn als die in geen velden of wegen te zien zijn.
Waarom is dit voorstel niet goed? Om vele redenen. Eerst de minst belangrijke. Juridisch-technisch is het niet simpel om precies af te bakenen welke daden terroristisch zijn. Het is niet omdat een moslim iemand anders vermoordt, dat hij een terrorist is. Hij kan mentaal gestoord zijn. Of een bronstige huis-tuin-en-keukenmoordenaar. Maar het is fout om de discussie op een zuiver pragmatisch niveau te voeren. Daardoor ontstaat de indruk dat tussen droom en daad enkel wetten in de weg staan, en praktische bezwaren. En de discussie gaat veel dieper.
Dan maar een tweede argument: veiligheid. Er bestaat een verband tussen veiligheid en het doden van een mens: wettige zelfverdediging. Wij zijn niet verplicht om ons af te laten slachten. Probeert iemand ons te doden, dan mogen we ons verdedigen. Maar wettige zelfverdediging is de doodstraf niet. Die wordt uitgevoerd in koelen bloede en biedt niet meer veiligheid dan levenslange opsluiting.
Na geweld komt geweld
Het volgende argument gaat dieper. Hoe zien wij onze democratische rechtsstaat? Als democratisch, maar ook als rechtsstaat. De meerderheid beslist, evenwel niet over alles. Niet, zoals een Romeinse keizer die zijn duim de hoogte insteekt of laat zakken, over leven en dood. Als president Erdogan zegt dat het volk de doodstraf wil en hij naar die stem moet luisteren, dan impliceert dat dat mensen over leven en dood van medemensen mogen beschikken. Ze bezitten niet evenveel, maar meer rechten dan God.
Dat kan niet in een rechtsstaat. Aan de almacht van de meerderheid zijn grenzen. Grenzeloze macht is terreur. Misschien is de verleiding groot om moordenaars te lynchen en seksuele delinquenten te castreren, maar in een rechtsstaat verhinderen de mensenrechten ten enenmale de verwezenlijking van deze verzuchtingen. De doodstraf is, in een beschaafde samenleving, een verboden vrucht. Een grens aan de vrijheid van de mens.
President Erdogan voert aan dat enkel Europa de doodstraf echt verwerpt. Niet helemaal waar. Maar inderdaad, Amerikanen en Chinezen hebben er minder problemen mee. Als wij Europeanen op dit punt alleen staan, het zij zo. Dan zijn we daarin moreel superieur tegenover andere culturen. Ik weet dat je dat vandaag nauwelijks kunt zeggen zonder banbliksems over je heen te halen. En toch is het niet anders: de doodstraf bestrijden is moreel beter dan haar in te voeren. Hier past geen cultuurrelativisme. Europeanen zijn af en toe gruwelijke lafaards en vaak platvloerse opportunisten, maar de doodstraf voeren we nooit meer in. Hopelijk.
Want je kon de laatste jaren de roep om de doodstraf horen aanzwellen, lang vooraleer de terreurgolf ons bereikte. Oog om oog, tand om tand. Waarom moordenaars ontzien? Zij kenden met hun slachtoffers toch ook geen medelijden?
Na geweld komt geweld. De eeuwige spiraal. Als moslimterroristen mensen doden, doden wij hen, mochten ze nog niet ontploft zijn. Het gruwelijke is dat we, door hen te doden, een beetje op hen gaan lijken. Een beetje. We vallen niet met hen samen. Er blijft een groot verschil tussen het geweld van terroristen, en het uitvoeren van de doodstraf na een correct proces. Maar toch blijft de overeenkomst veel te groot. Geweld heeft de vreselijke neiging op ander geweld te lijken. Het mist de finesse die het verschil kenmerkt.
Strenge straffen
De eigenlijke reden waarom mensen naar de doodstraf verlangen, is dat ze niet zwak en krachteloos willen lijken. Weerbaar willen ze zijn. Zo klinkt vaak kritiek op een van de weinige uitspraken van Jezus Christus die onze tijdgenoten zich herinneren, terug te vinden bij de evangelist Lucas, hoofdstuk 6, vers 29: ‘Slaat iemand u op de wang, keer hem ook de andere toe.’
Jezus Christus predikt geen bloedeloos pacifisme, zingt niet de lof van de weerloosheid als voorbode van de nederlaag. Hij ontkent de gelding van de wet niet. Maar hij pleit wel voor een slimme omgang ermee.
Wie de vijand zijn andere wang aanbiedt, vraagt natuurlijk niet om een tweede kaakslag. Juist omgekeerd. Door de andere wang aan te bieden, laat hij de aanvaller zien dat de eerste kaakslag verkeerd was. Slaat die een tweede keer en herhaalt hij zijn fout, dan is hij helemaal een idioot.
Het probleem is dat terroristen vaak idioten zijn, die zich laten opjutten door geslepen, geld- en machtshongerige leiders. Ze zullen niet meteen tot inkeer komen, daarover maak ik me geen illusies. Ze dienen zeer streng te worden gestraft, desnoods met levenslange gevangenisstraf. Maar de doodstraf? Neen. Terroristen blijven mensen. Er zijn grenzen die wij niet overschrijden. Het weigeren van de doodstraf is een moderne versie van het aanbieden van de andere wang. Zij is geen zwakheid, maar de kracht om zowel vastberaden te zijn als sterker dan het kwaad.